DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER

Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler, vücudumuzdaki sistemlerin (Solunum, dolaşım, boşaltım, sindirim, destek ve hareket sistemi ve üreme sistemi) düzenli, uyumlu ve sorunsuz olarak çalışmasını sağlar .Denetleyici ve düzenleyici sistemler, sinir sistemi ve iç salgı bezlerinden oluşur.

A- Sinir Sistemi

Sinir sistemimiz vücudumuzdan ve çevreden aldığı bilgileri değerlendirir. Bunlara uygun cevaplar oluşturur. Böylece vücudumuzun uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlar. Milyarlarca sinir hücresinden (nöronlar) oluşmuştur. Bütün organlar ile bağlantısı vardır. Sinir sistemi organları hızlı ve kısa süreli etkiler. Nöronlar bölünme yeteneğine sahip değildir.

1. Merkezi Sinir Sistemi

    Beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilik merkezi sinir sistemini      oluşturur.

Beyin

1.Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir.

2.Duyu organlarından gelen bilgileri değerlendirir.

3.İstemli hareketlerimizin gerçekleşmesini sağlar.(Konuşma, yürüme, yazı yazma ...)

4.Acıkma, susama, uyku ve uyanıklık olaylarını düzenler.

5.Kan basıncımızı ve vücut sıcaklığımızı ayarlar.

6.Organlarımızın ve sistemlerimizin çalışmasını düzenler.

7. Sinir sisteminin en gelişmiş organıdır.

Not: Beyini zarar gören bir insan yaşayabilir, fakat bilinci davranış yapamaz ve bitkisel hayatta kalır.

Beyincik

1.Vücudumuzun hareket ve denge merkezidir. (Yarım daire kanalları ile beraber çalışır.)

2.Kol ve bacaklardaki kasların birbiriyle uyumlu çalışmasını düzenleyerek hareketlerimizin dengeli olmasını sağlar.

Not: Beyinciğin zarar görmesi canlının dengesiz harekete neden olur.

Omurilik Soğanı

1.Beyin ve diğer vücut organları arasındaki bağlantıyı sağlar.

2.İsteğimiz dışında çalışan iç organlarımızı kontrol eder.

3.Solunum, dolaşım, boşaltım ve sindirim sistemlerimizin çalışmasını düzenler.

4.Nefes alma, yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma ve kusma olaylarını kontrol eder.

Not: Omurilik soğanının zarar görmesi ölüme neden olur. "Hayat düğümü" olarak da isimlendirilir.

Omurilik

1.Beyinle diğer organlar arasındaki bilgi iletimini sağlar.

2.Refleks davranışlarımızı oluşmasını sağlar.

Refleks oluşumu

• Vücudumuzun dışarıdan gelen uyarılara karşı ani ve istem dışı yaptığı tepkiye refleks denir.
• Refleks yönetim ve kontrol merkezi omuriliktir.
• Refleks vücudun savunma mekanizmasıdır. Refleksler iki çeşittir.

Doğuştan kazanılan refleks (Kalıtsal refleks)

• Kalıtsaldır, nesiller boyunca aktarılır.
• Bütün insanlarda görülür.
• Fazla ışıkta göz bebeğinin küçülmesi, iğne batan elin çekilmesi, ateşten eli çekme, yüksek seste irkilme, yeni doğan bebekte emme ve tutma hareketleri, diz kapağına vurulunca ayağın hareketi örnek verilebilir.

Sonradan kazanılan refleks (Şartlı Refleks)

• Öğrenilen reflekstir. Önce istemli olarak yapılır beyin kontrol eder, sonra alışkanlık haline gelir omurilik kontrolüne geçer.
• Dans etmek, araba ve bisiklet sürmek, örgü örmek, yüzmek, koşmak, yazı yazmak, limon görünce ağzın sulanması örnek verilebilir.

2.Çevresel Sinir Sistemi

Merkezi sinir sistemi ile organların arasındaki iletişimi sağlar. Duyu organlarından gelen bilgileri beyine, merkezi sinir sisteminden gelen emirleri kas ve salgı bezlerine iletir.

Sinir Sistemi bilgileri nasıl iletir

Uyarı → uyartı mesajı → cevap → tepki

Ses, ışık, basınç gibi etkilere uyarı denir. Uyarılar duyularımızda bulunan almaçlarla alınır. Uyarılar sinir hücrelerinde uyartı mesajı şeklinde taşınır. Uyartı mesajı beynimizdeki ilgili bölümde değerlendirilir ve uyarıya karşı cevap oluşur. Beynimizde oluşan cevap yine sinirler aracılığıyla ilgili organ ya da yapılara iletilerek uyarıya tepki oluşur.[SPOT 2]

B- İç Salgı Bezleri (Hormonal Sistem)

İç salgı bezleri vücudumuzdaki sistemlerin çalışmasında sinir sistemine yardımcı olur. İç salgı bezleri görevlerini yavaş, uzun sürede ve sürekli gerçekleştirirler. Hormon adı verilen özel salgılar üretir. Hormonlar kan yoluyla taşınır. Her hormonun görevi farklıdır.

1.Hipofiz Bezi

Büyüme hormonunu salgılar. Az salgılanırsa cücelik fazla salgılanırsa devlik meydana gelir.

Görevi:

1.İç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve düzenler.

2.Büyümeyi sağlar.

3.İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasındaki uyumu sağlar.

2.Tiroit Bezi

Tiroksin hormonu salgılar.

Yetersiz iyot alımında tiroit bezi şişerek guatr hastalığına sebep olur.

Görevi:

1.Büyümeyi, gelişmeyi sağlar.

2.Vücudumuzdaki kimyasal olayları düzenler.

3.Pankreas Bezi

İnsülin ve glukagon hormonlarını salgılar.

Yetersiz insülin salgılanması şeker hastalığına sebep olur.

Pankreas aynı zamanda sindirim enzimlerini üretir. Bu nedenle pankreas karma bezdir.

Görevi:

1.İnsülin kan şekerini düşürür. (İçindeki in hecesinden kan şekerini indirir şeklinde hatırlanabilir.)

2.Glukagon kan şekerini artırır.

4.Böbreküstü Bezi

Adrenalin hormonu salgılar.

Görevi:

Korku, coşku, heyecan ve öfke anlarında metabolizmayı hızlandırır. (Kan basıncı, solunum, kalp atışı ve kan şekeri artar. )

5.Eşeysel Bezler

Erkeklerde testis testosteron, dişilerde yumurtalık östrojen hormonlarını salgılar.

Görevi:

1.Ergenlik döneminde dişi ve erkeğe ait özelliklerin oluşmasını sağlar.

2. Dişilerde yumurtanın, erkeklerde spermin oluşmasını sağlar.

C- Denetleyici ve Düzenleyici Sistemin Sağlığı

• Denetleyici ve Düzenleyici Sistemin sağlığını korumak için;
• Dengeli ve düzenli beslenmeliyiz.
• Alkol, sigara ve uyuşturucudan uzak durmalıyız.
• Sinir sistemimize zarar verebilecek ağır sporlardan, ani hareketlerden, çarpma ve darbelerden kaçınmalıyız.

D- Denetleyici ve Düzenleyici Sistem Hastalıkları

Menenjit: Beyin zarı iltihaplanması

Kuduz: Kuduz hayvanın ısırması sonucu geçen virüs hastalığı

Sara: Beyindeki sinir hücrelerinin görev yapamaması sonucu gerçekleşen nöbet.

Felç: Beyin damarlarının tıkanması veya beyin kanaması ile gerçekleşir.